ਕਦੋਂ ਦੂਰ ਹੋਵੇਗੀ ਭਾਰਤੀ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਮੰਦੀ?

ਮੌਜੂਦਾ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ ਦੀ ਦੂਜੀ ਤਿਮਾਹੀ ਦੇ ਵੀ ਜੀਡੀਪੀ ਅੰਕੜੇ                     ਨੈਗੇਟਿਵ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਭਾਰਤੀ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਮੰਦੀ ਤੋਂ ਲੰਘਣ ਦੀ ਰਸਮੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਹੋ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਚਿੰਤਾ ਦੀ ਬਜਾਏ ਰਾਹਤ ਦੀ ਹੈ| ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ ਦੀ ਤਿਮਾਹੀ ਵਿੱਚ ਹਾਲਾਤ ਜਿੰਨੇ ਬੁਰੇ ਹੋਣੇ ਸੰਭਾਵਿਕ ਸਨ, ਉਸਤੋਂ ਘੱਟ ਬੁਰੇ ਨਿਕਲੇ| ਅਪ੍ਰੈਲ ਤੋਂ ਜੂਨ ਵਾਲੀ ਤਿਮਾਹੀ ਵਿੱਚ 23. 9 ਫੀਸਦੀ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਗਿਰਾਵਟ ਦੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਵਾਰ ਲਈ ਮਾਹਿਰ ਜੀਡੀਪੀ ਵਿੱਚ 7.9 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 8.8 ਫੀਸਦੀ ਤੱਕ ਦੀ ਗਿਰਾਵਟ ਦੇ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾ ਰਹੇ ਸਨ| ਖੁਦ ਰਿਜਰਵ ਬੈਂਕ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਗਿਰਾਵਟ 8. 6 ਫੀਸਦੀ ਰਹੇਗੀ| ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਬੀਤੇ ਦਿਨੀਂ ਜਾਰੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਅਸਲੀ ਗਿਰਾਵਟ ਸਿਰਫ 7.5 ਫੀਸਦੀ ਦਰਜ ਹੋਈ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੈ|  
ਧਿਆਨ ਰਹੇ, ਵਿੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਇਸ ਦੂਜੀ ਤਿਮਾਹੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਲਾਕਡਾਉਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਿੱਚ ਲੰਘਿਆ ਸੀ| ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ਉਹ ਲਾਕਡਾਉਨ ਦੇ ਖੁੱਲਣ ਦਾ, ਮਤਲੱਬ ਅਨਲਾਕ ਦਾ ਦੌਰ ਸੀ, ਪਰ ਆਰਥਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈਆਂ| ਇਸ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਕਾਫੀ ਤੇਜ ਰਿਕਵਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਗਾ| ਹਾਂ, ਇਸਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਅਗਲੀਆਂ ਤਿਮਾਹੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਦਰ ਦੇ ਚੌਕੜੀ ਭਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਪਾਲ ਲਵੇ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਵਿਵਹਾਰਿਕਤਾ ਸ਼ੱਕੀ ਹੋਵੇਗੀ| ਬਿਊਰੇ ਵਿੱਚ ਜਾਈਏ ਤਾਂ ਇਸ ਤਿਮਾਹੀ ਵਿੱਚ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਸਭਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਜਬੂਤੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਜੰਗਲਾਤ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਪਾਲਨ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਮਿਲੀ ਹੈ| ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਦਮਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਤਿਮਾਹੀ ਦੀ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ 3.4 ਫੀਸਦੀ ਵਾਧੇ ਦੀ ਸਥਿਰ ਦਰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖੀ|  
ਮੈਨਿਉਫੈਕਚਰਿੰਗ ਸੈਕਟਰ ਵਿੱਚ 0.6 ਫੀਸਦੀ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਉਤਸਾਹਪੂਰਵਕ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਹਿਲੀ ਤਿਮਾਹੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 39.3 ਫੀਸਦੀ ਦੀ ਭੀਸ਼ਨ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਸੀ| ਇਹ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ ਕਿ ਲਾਕਡਾਉਨ ਦੇ ਲੰਬੇ ਗੈਪ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹਾ-ਬਹੁਤ ਉਤਪਾਦਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੋਜੀ-ਰੋਟੀ ਦਾ ਇੰਤਜਾਮ ਹੋਇਆ| ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਲੱਗਭੱਗ ਸਾਰੇ ਹੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਤਿਮਾਹੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਘੱਟ, ਪਰ ਗਿਰਾਵਟ ਹੀ ਦਰਜ ਹੋਈ| ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਰਿਜਰਵ ਬੈਂਕ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਸ਼ਕਤੀਕਾਂਤ ਦਾਸ  ਨੇ ਬਿਲਕੁੱਲ ਠੀਕ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਮੋੜ ਤੇ ਸਭਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਮੰਗ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਦਿਖ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਹ ਟਿਕੀ ਰਹੇਗੀ ਜਾਂ ਨਹੀਂ|  
ਇਸ ਬਿੰਦੂ ਤੇ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਅਜਿਹੇ ਕਾਰਕ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜੋ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖੁਸ਼ ਹੋਣ ਦੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ ਹਨ| ਇੱਕ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿ ਪਿੱਛਲੀ ਤਿਮਾਹੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਤਿਓਹਾਰੀ ਸੀਜਨ ਤੋਂ ਬਿੱਲਕੁਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਸੀ|  ਉਸ ਦੌਰਾਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖਪਤਕਾਰ ਸਾਮਾਨਾਂ ਦਾ ਜੋ ਉਤਪਾਦਨ ਹੋਇਆ,  ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇਹ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਤਿਓਹਾਰਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਖਪ ਜਾਣਗੇ| ਇਹ ਕਿੰਨਾ ਹੋ ਪਾਇਆ, ਇਸਦਾ ਹਿਸਾਬ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਇੱਕ ਗੱਲ ਤੈਅ ਹੈ ਕਿ ਤੀਜੀ-ਚੌਥੀ ਤਿਮਾਹੀ ਵਿੱਚ ਤਿਓਹਾਰੀ ਸੀਜਨ ਜਿੰਨੇ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਜੋਖਮ ਕੋਈ ਉਦਮੀ ਨਹੀਂ ਉਠਾਉਂਦਾ| ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦੂਜੀ ਤਿਮਾਹੀ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨੀ ਉਦਾਰਤਾ ਨਾਲ ਉੱਦਮੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਟੌਤੀ ਹੋਣਾ ਤੈਅ ਹੈ| ਤੀਜਾ ਅਤੇ ਸਭਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਕ ਹੈ ਕੋਰੋਨਾ ਦਾ ਅਸਰ| ਬੀਮਾਰੀ ਦੀ ਜਿਸ ਨਵੀਂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਖਤਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਸਦਾ ਅਸਰ ਭਾਰਤੀ ਨਿਰਯਾਤ ਨੂੰ ਉੱਠਣ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਵੈਕਸੀਨ ਦੀ ਚਰਚਾ ਤੇ ਭਾਰੀ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ| ਬਹਿਰਹਾਲ, ਇਹਨਾਂ ਖਦਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਤਾਲਾ ਲੱਗਣ ਦੀ ਨੌਬਤ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਛੁੱਟਣ ਦਾ ਜੋ ਡਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਰਹੇ ਤਾਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਬਿਹਤਰੀ ਵੱਲ ਵਧਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ|
ਵਿਨੋਦ ਚੋਪੜਾ