ਕੋਰੋਨਾ ਅਤੇ ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ ਦੀ ਦੋਹਰੀ ਮਾਰ

ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਜਾਪਾਨ ਤੋਂ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੀ ਇੱਕ ਦਿਲ ਦਹਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਤਸਵੀਰ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ। ਕੋਰੋਨਾ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉੱਥੇ ਸਿਰਫ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਹੀ 2100 ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ। ਕੋਰੋਨਾ ਨੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਜਾਪਾਨ ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ ਦੋ ਹਜਾਰ ਜਾਨਾਂ ਲਈਆਂ ਹਨ। ਜਾਹਿਰ ਹੈ, ਉਸਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ ਹੈ। ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮੁਸੀਬਤ ਸੀ, ਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹ ਕੋਰੋਨਾ ਤੋਂ ਵੀ ਹੋੜ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਯਾਦ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਇੱਥੇ ਵੀ ਲਾਕਡਾਉਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ ਅਤੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜੀ ਆ ਗਈ ਸੀ। ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਲੀਲਾ ਖਤਮ ਕੀਤੀ। ਆਰਥਿਕ ਤੰਗੀ ਤਾਂ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਰਿਹਾ ਹੀ, ਜੋ ਕੋਰੋਨਾ ਤੋਂ ਠੀਕ ਹੋ ਕੇ ਵਾਪਿਸ ਘਰ ਆਏ, ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਉਹ ਘਟਨਾ ਯਾਦ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ 72 ਸਾਲ ਦੇ ਬਜੁਰਗ ਨੇ ਕੋਰੋਨਾ ਤੋਂ ਠੀਕ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰਨ ਨੂੰ ਕੋਈ ਰਾਜੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੀ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀ ਵੀ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੋਰੋਨਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਠੀਕ ਹੋਏ, ਪਰ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੱਥੇ ਚਲੇ ਗਏ।
ਕੋਰੋਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਮਹਾਮਾਰੀ ਬਣ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਨੇ ਬਕਾਇਦਾ ਇਸਨੂੰ ਮਹਾਮਾਰੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਦਰਅਸਲ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਹਤਾਸ਼ਾ, ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਇਕੱਲਾਪਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪੈਰ ਫੈਲਾਏ ਹੋਏ ਸਨ, ਕੋਰੋਨਾ ਨੇ ਬਸ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਬਲ ਸਪੀਡ ਦਾ ਇੰਜਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਕਾਰਲਸੁਹੇ ਇੰਸਟਿਟਿਊਟ ਆਫ ਟੈਕਨਾਲਜੀ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰਲ ਇੰਸਟਿਟਿਊਟ ਆਫ ਮੈਂਟਲ ਹੈਲਥ ਦੇ ਖੋਜਕਾਰਾਂ ਨੇ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੇ ਅਧਿਐਨ ਕਰਕੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਹਾਮਾਰੀ ਨੇ ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਨਾ ਸਿਰਫ ਜਨਤਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਿਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਤੇ ਵੀ ਉਲਟ ਅਸਰ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਬਿਹਤਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਪੌੜੀਆਂ ਤੇ ਜਲਦੀ-ਜਲਦੀ ਚੜ੍ਹਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਧਿਐਨ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁਸਤੈਦੀ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਘਟਕ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਖੁਸ਼ ਰਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਸਾਲ ਐਨਸੀਆਰਬੀ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਦੀਆਂ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਜੋ ਗਿਣਤੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਉਹ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ 2019 ਵਿੱਚ ਰੋਜਾਨਾ ਔਸਤਨ 381 ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਖੁਦ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਲਿਆ। ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 2020 ਤੱਕ ਇਸ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ 3.4 ਫੀਸਦੀ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਕੋਰੋਨਾ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਕੱਲੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ 11 ਫੀਸਦ ਤੱਕ ਵੱਧ ਗਏ। ਹਰ ਸਾਲ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ 8 ਲੱਖ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 2 ਤੋਂ 3 ਲੱਖ ਲੋਕ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮਤਲਬ ਕਿ ਹਰ 40 ਸਕਿੰਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਇਲਾਜ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਸਭਤੋਂ ਤਾਜ਼ਾ ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟ ਸਾਨੂੰ 2016 ਦੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। 2016 ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਸਰਵੇਖਣ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 15 ਕਰੋੜ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਨੋਚਿਕਿਤਸਕ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਸਖਤ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਸੇਵਾਵਾਂ ਸਿਰਫ 3 ਕਰੋੜ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਪਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਇਸ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਕਸੂਰ ਸਾਡੀ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਵੀ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ 80 ਫੀਸਦੀ ਆਨੰਦ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਰਫ 20 ਫੀਸਦੀ ਦੁੱਖ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਉਸ 20 ਫੀਸਦੀ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਬੈਠ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ 200 ਫੀਸਦੀ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਅਜਿਹਾ ਇਸ ਲਈ ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿਠਣ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ। ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿਠਣ ਲਈ ਖੂਬ ਸੋਧ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉੱਥੇ ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ ਨਾਲ ਨਜਿਠਣ ਲਈ ਕਾਰਜਾਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਸਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਆਪਣੇ ਇੱਥੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦੀ ਬੇਹੱਦ ਕਮੀ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ, ਲੋਕ ਮਨੋਚਿਕਿਤਸਕ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਵੀ ਡਰਦੇ ਹਨ।
ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਤਨਾਅ ਅਤੇ ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਹਜਾਰਾਂ ਸਫਲ ਤਰੀਕੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪਰਖੇ ਗਏ ਹਨ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਸੰਗੀਤ, ਪੇਂਟਿੰਗ, ਨਾਚ, ਗਾਇਨ, ਲਿਖਾਈ, ਬਾਗਵਾਨੀ, ਤੈਰਾਕੀ, ਕੁਕਿੰਗ ਵਰਗੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕੰਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਖੁਦ ਦਾ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕੀਤਾ, ਸਗੋਂ ਦਾਨ, ਪੂਜਾ, ਭਜਨ ਅਤੇ ਮਦਦ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣਾ ਹਥਿਆਰ ਬਣਾਇਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਡਿਪਰੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਜੰਗ ਜਿੱਤਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਕਲੇਪਨ ਤੋਂ ਵੀ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਆਏ। ਮਤਲੱਬ ਕਿ ਜੇਕਰ ਜੀਵਨ ਜੀਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਨਜਰਿਆ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ ਵਰਗੇ ਦਾਨਵ ਨਾਲ ਨਜਿਠਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ þ।
ਡਾ ਦਰਸ਼ਨੀ ਪਿ੍ਰਯ