ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਚਿੰਤਾਜਨਕ

ਅਚਾਨਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਈ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀਆਂ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਬਰਡ ਫਲੂ ਵੀ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਅਧਿਕਾਰਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਪੋਂਡ ਡੈਮ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਲੱਗਭੱਗ 1200 ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਮਰਨ ਦੀ ਖਬਰ ਹੈ।
ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਸੁਰਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਈ ਇੱਕ ਖਬਰ ਨੇ ਵੀ ਪੰਛੀ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ ਸੀ। ਦੇਸ਼ਭਰ ਵਿੱਚ ਲਮਕੀਆਂ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਕਾਰਨ ਸੋਨ ਚਿੜੀਆ-ਗਰੇਟ ਇੰਡੀਅਨ ਬਸਟਰਡ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਹੁੰਦੀ ਮੌਤ ਤੇ ਗ੍ਰੀਨ ਟਿ੍ਰਬਿਊਨਲ ਅਥਾਰਿਟੀ ਨੇ ਡੂੰਘੀ ਨਰਾਜਗੀ ਜਾਹਿਰ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ ਕਿ ਚਾਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਭਜਾਉਣ ਦੇ ਉਪਕਰਨ ਲਗਾਏ ਜਾਣ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਭੂਮੀਗਤ ਵਿਛਾਏ ਜਾਣ। ਸੋਨ ਚਿੜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਵਿਲੁਪਤ ਹੋਣ ਦੀ ਕਗਾਰ ਤੇ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਟਿ੍ਰਬਿਊਨਲ ਦਾ ਇਹ ਹੁਕਮ ਇਸ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਸਾਬਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਕਿੰਨੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਵੱਡਾ ਸਵਾਲ ਹੈ।
ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਮਰਨ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੋਗੇ, ਤਾਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋਵੋਗੇ। ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਡਬੋਨ ਸੋਸਾਇਟੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਬਾਇਓਲਾਜਿਸਟ ਮੇਲਾਨੀ ਡਿਸਕੋਲ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਕੱਲੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਹਰ ਰੋਜ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਸਵਾ ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੰਛੀ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ‘ਕੁਦਰਤੀ ਮੌਤ’ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੌਤ ‘ਮਨੁੱਖ ਰਚਿਤ’ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਘਰਾਂ, ਦਫਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੇ ਦਰਵਾਜੇ-ਬਾਰੀਆਂ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਚਲਨ ਹਰ ਸਾਲ ਕਰੋੜਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤੀ ਦਿ੍ਰਸ਼ ਵੇਖ ਭਰਮਿਤ ਪੰਛੀ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਉਡਦੇ ਹੋਏ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ੀਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਸਦਮਾ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਚੋਟ ਲੱਗਣ ਨਾਲ 50 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੰਛੀ ਦਮ ਤੋੜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਇੱਕ ਸਰਵੇ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਪਾਲਤੂ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਬਿੱਲੀਆਂ ਹਰ ਸਾਲ ਕਰੋੜਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਪਨਪਦੇ ਮਾਇਟਸ, ਵਾਇਰਸ, ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਹੀ ਲਈ ਨਹੀਂ ਪੰਛੀਆਂ ਲਈ ਵੀ ਖਤਰਨਾਕ ਹਨ। ਉਹ ਇਕੱਠੇ ਹਜਾਰਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੱਗਭੱਗ 18 ਹਜਾਰ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਛੀ ਮਿ੍ਰਤ ਪਾਏ ਗਏ। ਬਰੇਲੀ ਸਥਿਤ ਇੰਡੀਅਨ ਵੈਟਨਰੀ ਰਿਸਰਚ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ ਨੇ ਜਾਂਚ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੰਛੀ ਨਿਊਰੋ ਮੈਸਕੁਲਰ ਡਿਸਆਰਡਰ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਸਨ। ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੇ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਜਹਿਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਖੁੱਲੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਤਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਹੀ ਰਹੇ ਹਨ। ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਜਹਿਰ ਦੇ ਕੇ ਮਾਰਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ ਹੈ। ਫਸਲਾਂ ਉੱਤੇ ਅੰਧਾਧੁੰਧ ਕੀੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਦਵਾਈ ਦੇ ਛਿੜਕਾਅ ਪੰਛੀਆਂ ਲਈ ਜਾਨਲੇਵਾ ਸਾਬਤ ਹੋ ਹੀ ਰਹੇ ਸਨ। ਵਧਦਾ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਆਵਾਜ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵੀ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਨੀਂਦ ਸੁਲਾਉਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਕ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧਦੇ ਤਮਾਮ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੈਮੀਕਲ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬਿਖਰੇ ਤੇਲ ਨਾਲ ਵੀ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਾਣੇ-ਅਨਜਾਨੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਕਾਰਣਾਂ ਨੂੰ ਬੜਾਵਾ ਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਘਰਾਂ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਇਕੱਠੇ ਡੂੰਘੇ ਖੁੱਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੰਛੀ ਡੁੱਬ ਕੇ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ ਸਾਡੇ ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰ ਵੀ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਨ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਦੂਸ਼ਿਤ ਖਾਣਾ ਜਾਂ ਬਰੈਡ ਦੇਣਾ ਅਕਸਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮੌਤ ਤੱਕ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਧਕੇਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਛੀ, ਕੁਦਰਤੀ ਆਫਤ ਵਰਗੇ ਤੂਫਾਨ ਅਤੇ ਤੇਜ ਹਨੇਰੀ ਆਉਣ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਡਿੱਗਣ ਨਾਲ ਵੀ ਮਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਬਹਿਰਹਾਲ, ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਿਲ ਕੇ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਲੱਖਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਲਈ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਦਰਖਤਾਂ ਤੇ ਕਿਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਆਂਲ੍ਹਣੇ ਦਿਖਣ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸਾਨੂੰ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਆਸਪਾਸ ਕੰਕਰੀਟ ਦੇ ਜੰਗਲ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਬਸੇਰਾ ਵੀ ਉਜੜ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਈ ਬਾਜਰਾ, ਕਣਕ ਵਰਗੇ ਅਨਾਜ ਪਾ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ ਸਾਡੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਸਫਰ ਵੀ ਚੁਣੌਤੀ ਭਰਪੂਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਸੀ ਮਿਲ – ਜੁਲਕੇ ਹੀ ਇੱਕ – ਦੂੱਜੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸੁਕੂਨ ਲਿਆ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
ਅਨੁ ਜੈਨ ਰੋਹਤਗੀ